بدنبال بازداشت مدیر کل حسابداری اداره دینی مسلمانان قرقیزستان باتهام فسادمالی و متعاقبا استعفای مقصدبیگ توکتوموشوف مفتی این کشور دراعتراض به این اقدام و نهایتا بازداشت او تلاطمات این بار سپهر دینی قرقیزستان را فراگرفته است. کمیته دولتی امنیت ملی قرقیزستان اتهام مفتی رامشارکت در فساد مالی اداره دینی مسلمانان قرقیزستان واستفاده غیرقانونی از پول حج عنوان نموده و اظهارداشته است که اسناد و مدارک غیرقابل انکاری در این خصوص در دست دارد. توکتوموشوف البته تنها یک روز را در بازداشت بسر برد و فردای آن روز درحالیکه قاضی دادگاه بر ادامه بازداشت تا دو ماه اصرار داشت بر اساس حکم دادستان و باقرار وثیقه از زندان آزاد و حکم او به حبس خانگی تبدیل شد.

 این اتفاقات درحالی صورت می گرفت که مالک اف یکی از معاونان مفتی در خارج از کشور و درحال امضای تفاهم نامه همکاری با  موسسه آستان قدس رضوی بود.البته نه ازجایگاه مفتیات قرقیزستان بلکه ازجایگاه مرکز تحلیلی دین؛ حقوق و سیاست که خودش ریاست آن را برعهده دارد. مالک اف بلافاصله پس ازبازگشت به کشور متنی را درصفحه شخصی اش درفیسبوک و توئیتر منتشر کرد که خاوی نکات مهم و جالبی بود و در رسانه ها نیز انعکاس گستره ای داشت. او در نوشته اش با اظهاراینکه ازسپتامبر2020 بدون هیچگونه دسیسه ای به عنوان معاون مفتی انتخاب شده از اتفاقات درمفتیات اظهار بی اطلاعی کرد و درعین حال با تایید تلویحی موضوع اعلام کرد که فعلا قضاوت و ارزیابی درخصوص این مسئله زود است و فرض بر برائت افراد است. ( دریادداشت قبلی ام نکات اصلی متن ایشان منتشرشده است).

 بدنبال این اتفاقات؛ شورای علمای دینی قرقیزستان نشستی فوق العاده برگزار کرد وضمن بررسی موضوع  استعفای توکتوموشوف موافقت خود را با کناره گیری او ازاین سمت اعلام نمود.

پس از طوفان و تلاطم در سپهر اقتصادی و سیاسی قرقیزستان در طول ماه های گذشته و نهایتا شکل گیری دولت جدید حالا گویا اکنون نوبت سپهر دینی این کشوراست که این تلاظمات را تجربه کند.

حالا با گذشت دو روز از این اتفاقات؛  امروز25 بهمن اتفاق جالب  و قابل تامل دیگری در حوزه دینی افتاده و آن انتشار نامه  شورای علمای قرقیزستان به راویل عین الدین مفتی روسیه و درخواست کمک از او برای حل "وضعیت پیچیده" بوجودامده در حوزه دینی این کشور می باشد.  اعضای شورای علما در این نامه صراحتا نگرانی ها و دغدغه های دینی خود را با مفتی روسیه درمیان گداشته اند و از او خواسته اند با توجه به جایگاه و نفوذی که دارد موضوع را با مقامات قرقیزستان از جمله رئیس جمهور که بتازگی انتخاب شده و مراسم تحلیفش اخیرا  برگزارشده درمیان بگذارد. تخلفات و اشتباعات غیرقابل پذیرش؛ سخنرانی ها ؛ موعظه ها و تبلیغ آزاد سلفیسم وجماعت تبلیغ درشبکه های اجتماعی -که مغایر با اسلام سنتی قرقیزستان می باشد-؛ و تلاش برای تغییر ترکیب شورای علما و وارد کردن سلفی ها در آن بمنظور انتخاب مجدد به عنوان رئیس اداره دینی مسلمانان قرقیزستان در حالی که دوره اش باتمام رسیده است از جمله مواردی هستند که در نامه شورای علمای قرقیزستان بعنوان تخلفات آشکار توکتوموشوف مفتی قرقیزستان بدانها اشاره شده است.

 آنچه در این نامه و درخواست صراحتا بیان شده نشاندهنده شکاف ها و چالش های موجود در بین رهبران دینی قرقیزستان و عمق نفوذ جریان سلفی و بخصوص جریان دینی وابسته به پاکستان در ارکان اصلی رهبریت دینی این جمهوری آسیای مرکزی و نگرانی شورای علما از تسری آن به کل منطقه آسیای مرکزی می باشد.

موضع گیری صریح و بی پرده شورای علما درخصوص عملکرد مفتی این کشور نشان از عمق نگرانی هایی است که دربین بدنه اصلی این شورا بخصوص طیفی که که دغدغه مند اسلام سنتی قرقیزی هستند؛ وجود دارد. آنها اشتباهات و تخلفات مفتی در دوره مدیریتش را غیرقابل دفاع و غیرقابل پذیرش عنوان نموده و   دسترسی  به شبکه های اجتماعی  و انجام موعظه ها؛ سخنرانی ها و تبلیغ  جریان سلفی وتبلیغ جماعت  و نیز تلاش ها و تقلاها برای برهم زدن ترکیب شورای علما از طریق وارد کردن اعضای همفکرسلفی بمنظور تمدید دوره ریاستش بر اداره دینی مسلمان قرقیزستان را ( درحالیکه دوره او به پایان رسیده است) را از جمله مصادیق این اشتباهات عنوان نموده اند.

هم این بخش از نامه شورای علمای قرقیزستان که بطرز کم سابقه ای اتفاقات درحوزه دینی و عملکرد مفتی را بطور صریح وبی پرده و با نگرانی ذکر کرده اند و هم خطاب و مراجعت شورای علما به مفتی روسیه  و واسطه قراردادن او برای پا درمیانی با مقامات و مسئولان کشورشان-قرقیزستان- بمنظور حل مشکلی که از آن به عنوان " وضعیت پیچیده" نام برده اند؛ برای نگارنده این یادداشت جالب و قابل تامل می نماید. البته اگر همان فرضیه سابق در عرصه سیاسی یعنی "برادر بزرگ"ی روسیه برای جمهوریها  را به حوزه دینی هم تسری دهیم  این جالبت نگارنده برطرف خواهد شد.

جالبت و قابل تامل بودن مسئله  ازاین لحاظ بوده و هست که:

- اعضای شورای علمای قرقیزستان دست به دامن مفتی کشوردیگری- روسیه- شده اند.

- از اوخواسته اند موضوع و مشکل دینی حوزه و کشورخودشان را با رییس جمهور و دولت کشور خودشان- قرقیزستان- مطرح کند.

- پس ازکناره گیری مفتی اشکارا تخلفات و اشتباهاتش  را بر زبان آورده اند درحالیکه درهمان دوره ریاستش می توانسته اند همین موارد را مطرح و بازخواست نمایندتا کاربدینجاها نکشد.

- ومهم تر ازهمه:.اعتراف کرده اند که مفتی دنبال تبلیغ سلفیسم وبخصوص جریان" تبلیغ جماعت" پاکستان بوده است‌، جریانی که به گفته شورای علما درتضادبااسلام سنتی قرقیزستان است‌.اگراینگونه بوده است که هست، چرا تاکنون این شورا علنا اقدامی اساسی برای جلوگیری از این اقدام نکرده و او را برکنارننموده است‌؟

و اما اندکی هم درخصوص رئیس شورای مفتیان روسیه که علمای دینی قرقیزستان او را حکم خود برای حل وضعیت پیچیده دینی کشورشان قرار داده اند:

راویل عین الدین روحانی سرشناس تاتار تبار در فدراسیون روسیه است. اساسا بسیاری از رهبران دینی روسیه از تاتارها هستند و همین تاتارها به نسبت سایر گروه های قومی دینی اسلامی درقلمرو  روسیه همچون چچن ها و .... بیشتر مورد اعتماد روس ها هستند. البته بین تاتارها و روس ها اختلافاتاتی وجود دارد که بعضا عود می کند از جمله اختلاف درموضوع جایگاه زبان تاتاری ولی با درایتی که رهبران انها نشان داده اند و می دهند و مینتمیرشایمییف اولین رئیس جمهورتاتارستان در دوره پس ازفروپاشی شوروی نماد و پرچمدار درایت تاتارها دراین مسئله هست؛ روابط بین تاتارها و روس ها بخوبی تنظیم شده و توسعه تاتارستان و جایگاه نسبتا خوب تاتارها در مراتب  و جایگاه های اداری و حاکمیتی روسیه موید این گفته می باشد.

 راویل عین الدین بیش از 20 سال است که ریاست شورای مفتیان روسیه را برعهده دارد. او میانه خوبی با دولت دارد هرچند در مواقعی رقبایی هم قد علم کرده و تلاش کرده اند او را کنار بزنند ولی او همچنان در این جایگاه  تعریف شده به فعالیت های خود ادامه می دهد. از همان سالهای اول فروپاشی شوروی  سفرهایی هم به ایران داشته و بعضا خودم مترجم برخی دیدارهای رسمی اش از جمله ّبا آقای ناطق نوری رئیس وقت مجلس شورای اسلامی بوده ام. ادم میانه روی است و تاکنون سعی کرده ارتباطش را درعین حالی که با رقبای دینی ما دارد با ایران هم حفظ کند و بنظرم دراین کار تاحدود زیادی موفق هم بوده است. از همان سالهای اول  بنای تعامل خوبی را با ایران و بخصوص با مرحوم آیت الله تسخیری مشاور عالی دینی مقام معظم رهبری  ورئیس وقت مجمع تقریب مذاهب اسلامی گذاشته بود و در بسیاری از کنفرانس های بین المللی وحدت اسلامی که همه ساله درکشورمان برگزار می شد ؛ شرکت  نموده است.  ولی نباید  تلاش و سرمایه گذاری وسیع و نفوذ عربستان و سایرکشورهای رقیب در روسیه و جمهوریهای اسیای مرکزی بخصوص پس از بحران سوریه  ر انادیده بگیریم. و البته برخی رقبای دینی به گفته یکی از مسئولان دینی قرقیز دراین کارتوفیقاتی  داشته اند. تاجیکستان یک نمونه است. انچه اکنون در آسیای مرکزی از بعد ایران هراسی و شیعه هراسی وجود دارد بخش عمده آن محصول فعالیت رقبای دینی ج.ا.ایران بخصوص رقیبی که مولد و پشتیبان جریان وهابیت بوده و جریانهای دینی وابسته به ان است، چیزی که تا چندسال پیش نبوده ویا خیلی کم رنگ بوده است‌.

در مورد شورای علمای قرفیزستان هم بایدگفت هریک از اعضای ان دریکی ازکشورهای عربی و اسلامی تحصیل کرده و جریان دینی انها را بنوعی نمایندگی می کنند! این درخواستشان از مفتی روسیه حامل این پیام است که گویا در ترکیب شان اتفاق نظر واجماعی وجود ندارد بلکه چنددستگی وجود دارد و دوم اینکه همچنان به روسیه به عنوان برادر بزرگ نگاه می کنندکه بیاید و مشکلات اینها را درحالی که سالهاست احضار ورثه کرده و ازیکدیگرجداشده اندحل وفصل نماید چه دربعد اقتصادی وسیاسی وچه حالا در بعد دینی. شاید هم  چنین درخواستی متاثر از تفکر؛ ترکیب و ساختاری ست که در دوره شوروی برای فعالیت ادارات دینی روحانیون ترسیم شده بود!

قاسمی-بیشکک

25/11/139